წმინდა საქმე

                                                                       

    eldar bubulaSvili

        istoriul mecnierebaTa

                       kandidati

       XIX saukunis 80-ian wlebSi wmida eqvTime RvTiskacis sazogadoebriv asparezze gamosvlis dros, avtokefaliawarTmeul saqarTvelos eklesias ruseTis koloniuri politikis gamtarebeli rusi egzarqosebi marTavdnen. maTi xelSewyobiT upatronod mitovebul eklesia-monastrebSi daculi saeklesio siwmindeebi da uZvelesi qarTuli xelnawerebi nadgurdeboda. savalalo mdgomareobaSi iyo agreTve moqmed eklesia-monastrebSi daculi siZveleebic. egzarqos evsevi ilinskis (1857-1877) gankargulebiT, moqmed eklesia-monastrebSi arsebuli wignebi, romelTac RvTis msaxurebis dros qarTveli mRvdlebi iyenebdnen, magram rogorc TviTon aRniSnavda,  wakiTxvis dros ,,borZikobdnen”, unda SeegrovebinaT da TbilisSi CamoetanaT. igive egzarqosis miTiTebiT, 1876 wlis 30 ivniss saqarTvelo-imereTis sinodalurma kantoram miiRo gadawyvetileba, romlis ZaliT zemoT aRniSnul wignebTan erTad unda Sekrebiliyo eklesia-monastrebSi daculi sxva dokumentebi da saeklesio nivTebi da isini Tbilisis sasuliero seminariis biblioTekaSi unda ganeTavsebinaT. aRniSnuli gadawyvetilebis winaaRmdeg imdroindelma qarTulma sazogadoebam da sasuliero pirebis nawilma aRimaRla xma. gamoiTqva arcTu usafuZvlo eWvi, rom TbilisSi arsebul saganZurs SesaZlebelia, safrTxe damuqreboda. marTalia, qarTveli sazogadoebis didi winaaRmdegobis gamo saqarTvelo-imereTis sinodaluri kantoris aRniSnuli gadawyvetileba bolomde ver ganxorcielda, magram Tbilisis sasuliero seminariis biblioTekaSi xelnawerTa didi nawili mainc ganTavsda. egzarqos evsevis miTiTebiT, aRniSnuli xelnawerebi seminariis ezoSi cecxls misces. 1884 wels egzarqos pavles gadawyvetilebiT seminariis biblioTekis gamgem i. m. gotinskis daevala, gadaerCia wignebi da ,,saeWvo Sinaarsis qarTuli xelnawerebi” gaenadgurebina. aRniSnuli davaleba sisruleSi moiyvanes, am xelnawerebidan k. cincaZem dawvas gadaarCina erTi wigni, romelic ,,svanuri mravalTavis” saxeliTaa cnobili.

      calkeulma enTuziastma pirebma ganadgurebis piras misul saeklesio siZveleebze zrunva daiwyes, magram XIX saukunis 70-ian wlebis bolomde CvenSi ar arsebobda iseTi dawesebuleba, romelic maT moRvaweobas organizebul xasiaTs miscemda. swored aseT viTarebaSi gamodis sazogadoebriv asparezze peterburgis universitetis istoriis fakultetis kursdamTavrebuli wmida eqvTime RvTiskaci, romelmac jer kidev studentobis dros daisaxa miznad qarTul siZveleebze zrunva. mogvianebiT wmida eqvTime RvTiskaci Tavisi saqmianobis Sesaxeb gulistkiviliT werda: “saqarTvelo daviare da davinaxe, Tu ra uzarmazari masalaa ganwiruli daviwyebisa da xSirad daRupvisaTvisac, pirdapir amitana fanatikurma miswrafebam, rom rac SeiZleboda meti momeswro, miT umetes, rom Cems TanamedroveTagan maincadamainc aRaravin misdevda am saqmes... sul imas vSiSobdi yovel nabijze, ai, es ar daikargos, ai, is ar waxdes meTqi. vcdilobdi yvelaferi amewera, gadmomeRo, Camexata; rac SeiZleba, meti gamomeca, SemeZina, Semomewirvebina... “.

      dasaxuli miznis ganxorcielebas wmida eqvTime RvTiskaci samSobloSi dabrunebisTanave Seudga. igi cnobil istorikos d. baqraZes gverdSi amoudga da aqtiur daxmarebas uwevda. man jer kidev XIXs-is 70-ian wlebSi aqtiuri brZola daiwyo saeklesio muzeumis daarsebisaTvis. wmida eqvTime RvTiskacis arqivSi inaxeba farTo sazogadoebisaTvis dRemde ucnobi mcire moculobis naSromi, romelic TbilisSi saeklesio muzeumis daarsebis istorias exeba. aRniSnuli naSromidan irkveva, rom d. baqraZes siZveleebis moZiebiT dainteresebuli axalgazrda mkvlevari aqtiurad dausaqmebia. misi miTiTebiT wmida eqvTime RvTiskacs qarTulad uTargmnia ruseTis sinodis mier damtkicebuli muzeumis wesdeba, masve wesdebis qarTuli da rusuli teqstebi presaSi gamouqveynebia. 1889 wlis 17 Tebervals saeklesio muzeumis xelmZRvanelTa iniciativiT mcxeTaSi gasvliTi eqspedicia moewyo. aq d. baqraZesa da n. kalistovTan erTad, wmida eqvTime RvTiskacic monawileobda. es aramarto saeklesio muzeumis pirveli eqspedicia iyo, aramed wmida eqvTime RvTiskacis pirveli monawileobac saeklesio siZveleebis moZiebaSi. marTalia, eqspediciis wevrebs sveticxovlis erT dros mdidari biblioTeka gaZarcvuli daxvdaT, magram samTavros, SiomRvimis, jvris monastrebSi dacul xelnawerebs Tavi mouyares. maTve mosaxleobisagan Seagroves Zvirfasi sigel-gujrebi da mcxeTidan 58 xelnaweri da 50 sigel-gujari Camoitanes da yovelive saTanado oqmis gaformebiT saeklesio muzeumis mcvels T. Jordanias Caabares. imdroindelma qarTulma presam farTod gaaSuqa eqspediciis muSaobis Sedegebi. aRniSnuli eqspediciis mier moZiebulma masalam safuZveli Cauyara saeklesio muzeumis xelnawerTa ganyofilebas. d. baqraZes gardavcalebis Semdeg (1890w.), T. JordaniasTan konfliqtis gamo, wmida eqvTme RvTiskaci saeklesio muzeums CamoSorda, magram xeli rodi auRia saeklesio siZveleebis movla-patronobaze. jer kidev 1888 wels wmida eqvTime RvTiskacma Seiswavla itriis, zemo Walis da axlo mdebare eklesia-monastrebis siZveleebi. man mRvdel suxiaSvilis ojaxSi miakvlia 973 wliT daTariRebul “parxlis saxarebas”, romlis SeswavliT man daadgina, rom “Satberdis krebuli”, romelsac adre IX  saukuniT aTariRebdnen X saukuneSia Sedgenili.

    saeklesio muzeumidan wamosvlis Semdeg wmida eqvTime RvTiskaci “qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebel sazogadoebaSi” TanamSromlobs, eqspediciis dros moZiebul masalebs ki aRniSnuli dawesebulebis xelnawerTa ganyofilebas swiravs.

   wmida eqvTme RvTiskaci saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi aqtiur arqeologiur eqspediciebs awyobs. man fexiT moiara guria, samegrelo, qarTli, kaxeTi, aRwera da azoma uamravi eklesia-monasteri, Seagrova unikaluri epigrafikuli masala, daRupvas gadaarCina mravali Zveli qarTuli xelnaweri da saeklesio siZvele, calke aRvniSvnis Rirsia misi xelmZRvanelobiT 1902-1907 _ 1917 wlebSi samxreT saqarTveloSi mowyobili eqspediciebi. aRniSnuli eqspediciis gamoqveynebuli masalebis Rirebuleba qarTul istoriografiaSi saTanadodaa Sefasebuli.

  1907 wels saistorio da saeTnografio sazogadoebis daarsebis Semdeg wmida eqvTime RvTiskacma qarTveli sazogadoebis mowinave nawili Semoikriba. maT Soris qarTveli samRvdeloebac. sazogadoebis damfuZnebel wevrebs Soris iyvnen qarTveli sasuliero pirebi: mRvdlebi-polievqtos da vasil karbelaSvilebi, ambrosi xelaia, kalistrate cincaZe, korneli kekliZe da sxvebi.
  საზოგადოების ნამდვილ წევრებად აირჩიეს ეპისკოპოსები: ალექსანდრე და ლეონიდე ოქროპირიძეები, კირიონ საძაგლიშვილი, პეტრე კონჭოშვილი, დავით კაჭახიძე, არქიმანდიტრები: დოსითეოზ ბერძენიშვილი და პიროს ოკროპირიძე, შემდგომ მათ მიემატა დეკანოზი ნიკიტა თალაკვაძე და მღვრდელი ილია შუბლაძე. ახლად დაარსებულ საზოგადოებაში საერთო პირებთან ერთად სასულიერო მოღვაწეების ჩართვით წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცს სურდა, რომ საზოგადოების სხვადასხვა სოციალური წრის წარმომადგენლებს ერთობლივათ ეზრუნათ საეკლესიო სიძველეების გადასარჩენისთვის.

ქართული სასულიერო პირები აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცის ხელმძღვანელობით დაარსებული საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების მუშაობაში. ხშირად ისინი საზოგადოების კრებებზე მოხსენებითაც გამოდიოდნენ. 1908 წელს ასეთი მოხსენებით გამოსულა პ. კარბელაშვილი, რომელმაც საზოგადოების წევრებს გააცნო მის მიერ მოძიებული დოკუმენტები „ამილახვრიანთ გვარის სიგელ-გუჯრები“. ამავე სხდომაზე მოხსენება გაუკეთებია წმინდა ამბროსი აღმსარებელს (ხელაიას) — „ქართლის მოქცევის ახალი ვარიანტი“. აღნიშნული მოხსენებები წმინდა ექვთიმემ „ძველი საქართველოს“ ერთ-ერთ ტომში გამოაქვეყნა.

საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების მოღვაწეობას დიდად აფასებდა წმინდა მღვდელმოწამე კირიონ II (საძაგლიშვილი), რომელმაც საზოგადოებას ხელნაწერებისა და ნაბეჭდი წიგნების მდიდარი კოლექცია შესწირა. მანვე ამ საზოგადოებას გადასცა ნუმიზმატიკური მასალა, 2700-ზე მეტი სახეობის მონეტა, არქეოლოგიური ნივთები, ფოტო-ალბომები და სხვა. საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებამ გაწეული დიდი ყურადღების გამო 1913 წელს წმინდა კირონი მის წევრად აირჩია.

თავის მხრივ, წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცი მაღალ შეფასებას აძლევდა წმინდა მღვდელმოწმე კირიონის მეცნიერულ მოღვაწეობას და მის თავდადებას სამშობლოსა და ერის საკეთილდღეოდ. წმინდა ექვთიმემ 1907 წელს გადმოცემული „ძველი საქართველოს“ I ტომში წმინდა კირიონ ეპისკოპოსის მიერ სხვადასხვა წლებში შეკრებილი ლექსიკური მასალა დაბეჭდა. აღსანიშნავია, რომ წმინდა კირიონის ლექსიკონში ისეთი სიტყვებია თავმოყრილი, რომელიც სულხან-საბა ორბელიანსა და დავით ჩუბინაშვილს ნახსენებიც არა აქვთ. დღემდე წმინდა მვრდელმოწამე კირიონის აღნიშნული შრომა ლექსიკოლოგთა მიერ სათანადოდ შესწავლილი არაა.

წმინდა ექვთიმეს ახლო ურთიერთობა ჰქონდა და დიდად აფასებდა ქართველ სასულიერო პირებს: წმინდა ეპისკოპოს ალექსანდრე ოქროპირიძეს, კალისტრატე ცინცაძეს, ძმებს ვასილ და პოლიევქტოს კარბელაშვილებს, უცხოეთში მოღვაწე კათოლიკე მღვდელს მიქელ თამარაშვილს და სხვებს. მან „ძველი საქართველოს“ ფურცლებზე გამოაქვეყნა წმინდა ალექსანდრე ოქროპირიძისა და მიქელ თამარაშვილის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ნეკროლოგები. წმინდა ექვთიმეს ხელშეწყობით, მღვდელმა ვ. კარბელაშვილმა ზ. ფალიაშვილთან ერთად 1903 წელს სვანეთში ჩაიწერა ძველი ქართული სიმღერა-გადმოცემები. ცალკე აღნიშვნის ღირსია წმინდა ექვთიმეს დიდი პატივისცემა წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსის მიმართ. იგი თავის მოგონებებში დიდი სიყვარულით იხსენებს მის ძმას, მღვდელსა და პედაგოგს სიმონ ქიქოძეს, რომელმაც ღვთისმოშიშობასთან ერთად მას სამშობლოს სიყვარული და ცოდნის დაუოკებელი შეძენის სურვილი შთაუნერგა. წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცი თვალყურს ადევნებდა წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსის საქმიანობას და აღფრთოვანებული იყო მისი მოღვაწეობით. 1896 წლის 10 მარტს წმინდა გაბრიელ ეპისკოპოსის დასაფლავებაზე ქუთაისში ექვთიმე ილია მართალთან (ჭავჭავაძე) ერთად ჩავიდა. რომ არა წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცის აქტიურობა, ისტორიას არ შემორჩებოდა წმინდა ილია მართლის უბრწყინვალესი სიტყვა განსვენებული წმინდა გაბრიელის მიმართ.

წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცმა დიდი ამაგი დასდო ეკლესია-მონასტრებში განადგურების პირას მისული, შემორჩენილი ფრესკების გადმოღებას. 1912 წლიდან 1917 წლამდე მან 73 ფრესკის პირი გადმოიღო და მუზეუმს გადასცა. მას გულს უკლავდა დანგრევის პირას მისული მონასტრების მდგომარეობა. VI საუკუნის ჯვრის მონასტერს უყურადღებობის გამო დანგრევის საფრთხე ემუქრებოდა. გაზეთის ფურცლებზე წმინდა ექვთიმემ მოწოდებით მიმართა ქართველ ერს: „ყველამ გამოვიღოთ წვლილი, დიდმა თუ პატარამ, ერმა და ბერმა, განათლებულმა და გაუნათლებელმა, გვეყოფა ამდენი გულგრილობა ჩვენი ძვირფასი ნაშთებისადმი. მომავალი თაობა არ გვაპატიებს, თუ ეს ძეგლი ჩვენს თვალწინ დაინგრა“. წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცის მოწოდებამ შედეგი გამოიღო, შეკრებილი თანხით ჯვრის მონასტერი შეკეთდა და დანგრევას გადაურჩა.

წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცი არა მარტო საეკლესიო სიძველეების გადარჩენაზე ზრუნავდა, არამედ ძველი ქართული ხელნაწერების გამოცემასაც ახერხებდა. 1891 წელს მან წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების დახმარებით გამოაქვეყნა „ახალი ვარიანტი წმინდა ნინოს ცხოვრებისა ანუ მეორე ნაწილი ქართლის მოქცევისა“. ამავე წიგნში შესულია ეფრემ მცირის „უწყებაჲ მიზეზთა ქართლის მოქცევისა თუ რომელ წიგნსა შინა მოიხსენიების“. 1895 წელს წმინდა ექვთიმემ კომენტარებით გამოსცა „სიბრძნე ბალავარისა“. ამავე წელს მისივე რედაქტორობით გამოვიდა XVIII საუკუნის ხელნაწერის მიხედვით „კათოლიკოს-ბაქარიანი მღვდელ იესე ტლაშაძისა, მოთხრობა ლექსად“. მანვე „საქართველოს სიძველეების“ სამივე ტომში დიდი ადგილი დაუთმო საქართველოს ეკლესიის წყაროებს. აღნიშნული მასალების გამოქვეყნებით ექვთიმე თაყაიშვილმა მნიშვნელოვნად გაამდიდრა საქართველოს ეკლესიის ისტორიის წყაროთმცოდნეობის ბაზა.

წმინდა ექვთიმემ დიდი ღვაწლი დასდო რუსეთის უწმიდესი სინოდის მარწუხებში მოქცეული საქართველოს ეკლესიის უფლებების დაცვას. იგი მართებულად აღნიშნავდა, რომ ეკლესია-მონასტრების გაპარტახება და იქ დაცული სიწმიდეების განადგურება საქართველოში ცარიზმის მიერ განხორციელებული რეაქციული საეკლესიო პოლიტიკის შედეგი იყო. წმინდა ექვთიმე სხვა ქართველ მოღვაწეებთან ერთად აქტიურად ჩაება ავტოკეფალისტთა მოძრაობაში. იგი მონაწილეობდა ყველა იმ სხდომაში, რომელზეც მოწინავე ქართველი საზოგადოება სამღვდელოებასთან ერთად ავტოკეფალიის საკითხებს იხილავდა. ამ საკითხთან დაკავშირებით წმინდა ექვთიმემ საინტერესო მოგონებები დაგვიტოვა. რომ არა მისი მოგონებები, უცნობი დარჩებოდა ილია ჭავჭავაძის როლი ავტოკეფალისტთა მოძრაობაში. ცნობილია, რომ ილია მართალი ავტოკეფალიის მოთხოვნის შესახებ ხელისუფლების მაღალ ინსტანციაებში წარსადგენი დოკუმენტების შედგენისას კონსულტაციებს კალისტრატე ცინცაძისა და წმინდა ექვთიმე ღვთისკაციდან იღებდა.

წმინდა ექვთიმე დიდი სიხარულით შეხვდა 1917 წლის 12 (25) მარტს მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გამოცხადებას. იგი ამ დიდი ისტორიული აქტის მონაწილე იყო. მისი თხოვნით ცნობილმა „მოხეტიალე მომღერალმა“ ილიკო ქურხულმა ავტოკეფალიის აღდგენის დღეს რამდენიმე ფოტო გადაიღო.

ახლად აღდგენილი ეკლესიის მესვეურთა სურვილი იყო წმინდა ექვთიმე საკათალიკოსო საბჭოს წევრად აერჩიათ, მაგრამ მან მოუცლელობის გამო უარი განაცხადა, ამის მიუხედავად, იგი აქტიურად თანამშრომლობდა საქართველოს საკათალიკოსოსთან და დიდ დახმარებას უწევდა მათ სხვადასხვა საკითხის გადაწყვეტაში.

წმინდა ექვთიმე, როგორც ეროვნულ-დემოკრატი, ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფის მომხრე იყო, მაგრამ მკაცრად ილაშქრებდა სოციალ-დემოკრატიული მთავრობის პოლიტიკის წინააღმდეგ, როცა ამ საკითხის გადაწყვეტას ისინი ანტისარწმუნოებრივი პროპაგანდის ფონზე ახდენდნენ.
           Ddamoukideblobis gamocxadebis Semdeg, qveynis ekonomikurma siduxWirem eklesiac mZime mdgomareobaSi Caayena amas Tan daerTo isic, rom agraruli sakiTxis gadawyvetis dros demokratiulma mTavrobam eklesias ara Tu daubruna is saeklesio miwebi da qoneba, romelic man avtokefaliis gauqmebis dros dakarga, aramed saxelmwifo flobelobaSi gadavida is mcire saeklesio miwebic, romelic man egzarqosobis dros hqonda. materialur saxsars moklebuli samRvdeloeba siduxWireSi Cavarda. Uptronod mitovebul saeklesio siZveleebs avazakebi da ucxo gadamTielebi isakuTrebdnen sakaTalikoso sabWom araerTxel mimarT mTavrobas eklesiis qonebis dasacavad darajebi daeniSnaT, magram ufulobis momizezebiT maT sasuliero pirTa moTxovnas uariT upasuxes.

  umweo mdgomareobaSi myof sasuliero pirebs erTaderT imedad wminda eqvTime miaCndaT, romelic im dros erovnul demokratiuli partiis siiT sakanonmdeblo organos wevri da parlamentis Tavjdomaris moadgile gaxldaT. 1919 wlis dasawyisSi saqarTvelos kaTalikosi leonide TxovniT mimarTavs wmida eqvTimes: “ Cemi sayvareli samSoblo da masTan erTad eklesiac did gansacdelSia, visac samSoblosadmi da misi eklesiisadmi siyvaruli uRvivis movalea ifiqros mis bed-iRbalze me mwams, rom eklesiis mospobas, rogorc logikuri aucilebloba mosdevs eris mospobac minda mSobliuri eklesiisa da maSasadame eris winaSe Cemi moqalaqeobrivi movaleoba movixado mec rame vifiqro, ro keTil gonier moqalaqeTa daxmarebiT da karnaxiT rame gzas davadge. Aam ganzraxviT moviwadine sapatio moRvaweTa mowveva, rom maTTan erTad movisazroT Tu riT davexmaroT Cven sayvarel samSoblos dres ufskrulis win aRmarTuls. “
  wmida eqvTime didi gulisyuriT moekida patriarqis mowodebas da praqtikuli nabijebi gadadga eklesiis dasaxmareblad. igi axlos ecnoboda ber-monazonTa mdgomareobas da mTavrobis winaSe araerTxel daayena sakiTxi maTi materialuri pirobebis gaunjobesebisaTvis. wmida eqvTimes, rogorc parlamentis Tavjdomaris moadgiles daxmarebisaTvis xSirad materiarul saxsars moklebuli ber-monazvnebic mimarTavdnen. 1920 wlis 27 marts beTaniis monastris mRvdel-monazoni spiridoni wmida eqvTimes acnobebda, rom monasters mTavrobis gankargulebiT CamoerTva ormocdaToTxmeti desetina miwa, sxva aranairi Semosavali monasters ar gaaCda usaxsrod darCenili beri gamosavals wmida eqvTimes daxmarebaSi xedavda: “ gTxovT umorCilesad iSuamdgomloT momcen me normiT saxna-saTesi miwa me masSi RvTis ZaliT SemeZleba cxovreba da monastrisTvis yuradRebis miqceva. “ wmida eqvTimes winadadebiT 1920 wlis 22 aprils parlamentis xelovnebis komisiam mimarTa ganaTlebis ministrs, raTa kulturis fondidan gamoeyo Tanxa da saistorio da saeTnografio sazogadoebis meSveobiT igi beTaniis monastrisa da dacvisaTvis moexmarebinaT.
  qarTveli samRvdeloeba didad afasebda wmida eqvTimes RvTiskacis Rvawls eklesiis winaSe. Mmis arqivSi daculia sauliero pirTa mravali samadlobeli werili 1919 wlis 6 dekembers quTaisidan arqimandriti pavle(jafariZe) wmida eqvTimes janmrTelobas da did xans sicocxles usurvebs, qveynis sakeTildReod, xolo mRvdel-monazoni andria mokiTxvis baraTTan erTad saCuqrad wmida eqvTime mTawmindelis did xats ugzavnis. Wminda aTonis mTidan mRvdel-monazoni giorgi(darCiaSvili) amagdar mamuliSvils wers “ batono eqvTime, RmerTs vTxov gulmxurvale vedrebiT Tqvens simrTeles, dRegrZelobasa da bednierebas naTesav samSobloTurT. Ggwyalobdes da gfaravdes Cveni iveriis yovladwminda RvTismSobeli da mosaxele Tqveni wminda eqvTime aToneli. caTa mobaZavisa mis iveriis aRmaSenebelni cxadad momTxrobni da beWedi iverielis erisa .“

  sakaTalikoso sabWos daJinebuli moTxovniT 1919 wlis ivliss mTvarobis sxdomaze noe Jordaniam gaakeTa moxseneba “ eklesia-monastrebis “ dacvis Sesaxeb. Moxsenebis safuZvelze daadgines, rom ori piris SemadgenlobiT gagzavniliyo komisi eklesia-monastrebis aRsawerad da saTanado aqtebis Sesadgenad. aRniSnuli RonisZiebebisaTvis xazinidan gamoiyo mizeruli Tanxa 1000 maneTi. imave wlis 12 ivliss respublikis mTavrobis dadgenilebiT ivliss, am komisiis Tavjdomared dainiSna eqvTime TaaiSvili. 1919 wlis 22 ivliss mTavrobis Tavjdomaris gankargulebiT wmida eqvTimes daevala eklesia-monastrebis qonebis aRwera da mTavrobasAaseve yovelgvari piroba Seeqmna wmida eqvTime TayaiSvilisTvis.
  dadgenilebis Sesabamisad wmida eqvTimem fotografTan erTad eqspediciaSi ori Tve dahyo. Man Rwera quaTaisis, gelaTis, mowameTas, geguTis, xonis, martvilis, jruWis, kacxis, mRvimes, darkveTis, savanis siZveleebi, Semdgom raWis siZveleebs gaecno, bolos ki foTis, axali senakisa da guriis eklesia-monastrebi moinaxula. quTaisSi yofnisas mas Tan axldnen profesori korneli kekeliZe, mRvdel-mowame nazari, samitorpolito sabWos wevri trifon jafariZe da erobis warmomadgeneli vasil falavandiSvili.
  mogzaurobidan dabrunebulma wminda eqvTime RvTiskacma vrceli moxsenebiT mimarTa mTavrobis Tavjdomares noe Jordanias romelSic igi aRniSnavda rom drois simcirisa da fuladi saxsrebis simwiris gamo SeuZlebeli iyo saqarTvelos yvela eklesia monastris monaxuleba. Aamas garda, man CaTvala, rom, ar iyo aucilebeli im eklesia-monastrebis Seswavla, romlebic kargad hqondaT aRwerili mkvlevarebs (m. brose, d.baqraZe, kontkovi, grafinia uvarova da sxvebi): “ me saumjobesod davinaxe, gavmgzavrebuliyavi iseT adgilebSi da dameTvalierebina is eklesia monastrebi romlebic literaturaSi naklebad cnobilni iyvnen, an maT naSTebs Semowmeba sWirdebodaT! “ am mogzaurobis Sedegad wmida eqvTime TayaiSvilma, saeklesio siZveleebis aRwerasTan erTad mdidadi fotomasala Camoitana. Wmida eqvTime mTavrobas sTxovda aRwerili fotomasalis gamoqveynebas.

  mTavrobisadmi wardgenil moxsenebaSi wmida eqvTime dawvrilebiT saubrobs eklesia-monastrebis savalalo mdgomareobaze. igi aRniSnavs, rom eklesia-monastrebs gaaCndaT mamulebi, saZovrebi, saxnav-saTesi miwebi magram respublikis mTavroba maT es qoneba CamoarTva. materiarul saxsars moklebulma sasuliero pirebis nawilma uari ganacxada movaleobis Sesrulebaze da ojaxs daubrunda. daiwyo upatronod mitovebuli elesia-moanstrebis, saeklesio siwmindeebis umowyalo Zarcva. gelaTis monasteri wmida eqvTiomes daketili daxvedria, radgan yaCaRobis SiSiT wirva locvasac aRar asrulebdnen. wmida eqvTime TayaiSvili xazgasmiT aRniSnavs, rom niSnuli sakiTxis ganxilvisaTvis araerTxel Sekrebila Tbilisis universitetis, saistorio da saeTnografio sazogadoebisa da sakaTalikoso sabWos warmomadgenlebi magram saboloo SeTanxmebamde mainc ver misulan.
  Seqmnili situaciidan gamomdinare, wmida eqvTime TayayaiSvilma mTavrobas mkacri da aucilebeli pirobebi wauyena eklesia-monastrebis sasargeblod Tumca arc erTi maTgani ar Sesrulebula.
  eklesiisaTvis miwis normis gadacemaze mTavrobam uari ganacxada, wmida eqvTimem parlamentis saxelovnebo komisiis winaSe araerTxel dasva eklesia-monastrebis SekeTebisaTvis 2 milioni maneTis gamoyofis sakiTxi. usaxsrobis mizezebiT es moTxovnac ar Sesrulebula.

  sazogadoebis zogierTi warmomadgeneli eWvis TvaliT uyurebda eqvTime TayaiSvilis zrunvas saeklesio siZveleebis SenarCunebisaTvis. 1920 wels gazet kldeSi, “ morwmune qarTvelis “ gamoqveynebul statiaSi amagdari mamuliSvilis mimarT bevri uxamsi ram iTqva. wmida eqvTimem opponents sakadrisi pasuxi gasca.
  Zveli qarTuli qristianuli xelovnebis popularizaciis mizniT wmida eqvTimem saistorio da saeTnografio sazogadoebis saxeliT jer qarTuli freskebis gamofena moawyo xolo 1920 wels ki Zveli qarTuli xuroTmoZRvebis Zeglebisa, swore des ukanaskneli safuZvlad daedo 1924 wels Tbilisis saxlemwifo universitetis mier gamocemul qarTul xuroTmoZRvrebis  alboms, magram misi Semdgeneli im xanad samSoblosgan Sors, emigraciaSi imyofeboda.
  ganuzomelia wmida eqvTimes Rvawli saqarTvelos eklesiis winaSe. swored am damsaxurebis gamo saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis wminda sinodma 2002 wlis 17 oqtombers igi eqvTime RvTiskacis saxeliT wmidanad Seracxa. daiwera misi saxelobis xati da tropari. eqvTime RvTiskacis xsenebis dRes dawesda sami ianvari.

წყარო: "ღვთისკაცი ექვთიმე თაყაიშვილი"
        საიუბილეო კრებული, 2004 წელი.

        ე. ბუბულაშვილი. წმინდა ექვთიმე ღვთისკაცის (თაყაიშვილი) ღვაწლი 
        საქართველოს ეკლესიის წინაშე.